DSLR từ lâu đã có khả năng quay phim HD nhưng hầu hết đều dùng ống kính có tiêu cự cố định, hay còn được cọi là ống kính “prime” dùng trong điện ảnh. Nhìn chung, các loại lens zoom dùng trong nhiếp ảnh thường sẽ không được chú trọng trong quay phim điện ảnh. Nếu kinh phí sản xuất không nhiều, bạn có thể sử dụng chúng nhưng sẽ bị giới hạn các tính năng và không thể ghi hình chất lượng cao xứng tầm điện ảnh.
Những tình huống này đã tạo ra một sự tăng trưởng đáng kể trong việc thiết kế và sản xuất ống kính prime dùng trong điện ảnh. Thêm vào đó là sự phát triển của các máy quay phim như the Blackmagic Cinema và Pocket cameras, the Canon C100, C300, C500 và camera kỹ thuật số RED và Arri. Đó là lý do bạn có thể thấy tại sao thị trường ngày càng phát triển ống kính theo phong cách điện ảnh chất lượng cao – đặc biệt là ống kính zoom.
Ống kính zoom có thiết kế và cấu tạo phức tạp hơn nhiều so với ống prime, và cho đến khi máy quay kỹ thuật số bùng nổ và thực sự bắt đầu vang dội trong thị trường sản xuất, khoảng năm 2010, thì về cơ bản trên thị trường có hai nhà sản xuất ống kính zoom chuyên dùng trong điện ảnh là Angenieux và Cooke.
Nguyên nhân là do thị trường máy quay phim 35mm bị thu hẹp và bão hòa từ rất lâu cho đến khi các chiếc máy quay HDSLR xuất hiện. Việc này dẫn đến giá thành của các chiếc máy quay dùng ống kính zoom trở nên cực kì đắt đỏ. Thị trường video hiện tại đang có rất nhiều ống kính zoom chất lượng cao. Tuy nhiên, các ống kính này được thiết kế nhằm cho ra hình ảnh nhỏ hơn và kết hợp với thấu kính hình lăng trụ (prism), chia tách hình ảnh cho ba sensor (cảm biến) sử dụng trong sản xuất video. Do đó, ống kính này không tương thích với máy quay có cảm biến đơn (máy phim hoặc kỹ thuật số) nếu không sử dụng bộ chuyển adapter có giá thành cao.
Tuy nhiên hiện tại đang có rất nhiều máy quay kỹ thuật số cảm biến đơn được sử dụng để quay video HD. Các hãng như Zeiss, Fujinon và Canon đang sản xuất thêm nhiều ống kính zoom dùng trong điện ảnh nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường đang tăng trưởng này, qua đó mang lại nhiều cơ hội để người dùng chọn lựa hơn trước đây.
Still lens vs Cinema lens
Các loại lens chụp ảnh tĩnh (still lens) được thiết kế để bao phủ cảm biến full-frame thường sẽ nhỏ hơn, nhẹ hơn và rẻ hơn so với loại lens dùng cho điện ảnh vốn chỉ bao phủ một nữa cảm biến. Tuy nhiên, khi tính năng của hai loại ống kính zoom dùng để chụp ảnh và quay phim là tương tự nhau thì điều đáng nói ở đây là mỗi loại lens sẽ có cơ chế hoạt động ra sao và trong điều kiện nào mới bộc lộ được hết thế mạnh vốn có. Các lens chụp ảnh tĩnh thường được thiết kế để chụp ảnh đơn, framing, lấy nét (focusing) và refocusing cho mỗi shot chụp nếu cần thiết. Hầu hết các loại lens zoom dùng để chụp ảnh không phải là lens zoom, mà tên gọi đúng nhất của nó là varifocal lens. Bạn thật sự không thể zoom vào khi chụp ảnh mà chỉ là thay đổi độ dài tiêu cự của một ống kính thay vì mang theo nhiều ống kính khác nhau và phải liên tục thay đổi nó.
Tuy nhiên, khi quay hình phim hay video là bạn đang ghi hàng loạt ảnh nối tiếp nhau không gián đoạn hoặc ảo ảnh chuyển động sẽ bị vỡ. Có 4 nguyên nhân chính mà các loại lens zoom có thể ảnh hưởng đến hình ảnh và video. Đó là focus shift, focus breathing, aperture ramping và zoom tracking. Các loại lens zoom dùng trong điện ảnh được thiết kế nhằm khắc phục vấn đề trên, do đó giá thành, kích thước và trọng lượng của nó cũng tăng theo.
Focus Shift: Varifocal vs Parfocal
Ống kính zoom dùng trong điện ảnh sẽ phải cố định lấy nét xuyên suốt toàn bộ độ dài tiêu cự. Việc này đòi hỏi ống kính phải là parfocal, đối nghịch với varifocal lens vốn không cố định lấy nét theo độ dài tiêu cự, qua đó bắt buộc bạn phải lấy nét lại lần nữa nếu thay đổi độ dài tiêu cự. Tuy nhiên, sẽ rất cần thiết khi bạn ghi lại các hình ảnh chuyển động yêu cầu phải zoom lên. Bạn không thể nào yêu cầu diễn diên dừng lại để điều chỉnh lại tiêu cự khi đang zoom vào và sau đó ghi hình liên tục. Nếu cố tình thay đổi tiêu cự trong một shot sẽ khiến khán giả phân tâm và ảnh hưởng xấu đến cảnh quay. Cấu tạo ống kính parfocal yêu cầu cơ chế bù quang học (optical compensation) và cơ học phức tạp hơn nhiều so với ống kính varifocal.
Focus Breathing
Focus breathing là một hiệu ứng quang học xuất hiện khi bạn xoay (điều chỉnh) lấy nét vào và ra từ đối tượng này sang đối tượng khác. Khi bạn điều chỉnh lấy nét (focus), kích thước hình ảnh sẽ thay đổi một chút và và kết quả là trông hình ảnh có cảm giác như đang thở. Tất cả các ống kính đều có Focus breathing, vấn đề chỉ là nó nhiều hay ít. Bạn sẽ dễ thấy hiện tượng này trong ống kính zoom hơn là ống kính prime và thường thì nó sẽ làm người xem phân tâm. Nói chung ống kính có focus breathing càng ít thì càng tốt.
Aperture Ramping
Một điều cần lưu ý ở đây là lượng ánh sáng nhất định sẽ giảm khi đi qua ống kính và hiện tượng này xuất hiện nhiều trên ống kính lens hơn ống kính prime. Với ống kính zoom, lượng ánh sáng mất đi sẽ càng nhiều ở cuối dải tiêu cự. Hiệu ứng này quả thực là không mong muốn và thường xuất hiện trên các loại video lens chất lượng tiêu dùng và varifocal still lens. Để tránh gặp phải hiện tượng này và duy trì khẩu độ (aperture) liên tục xuyên suốt dải tiêu cự, bạn có thể vừa sử dụng ống kính nhỏ với khẩu độ nhỏ hoặc ống kính lớn và nặng hơn có khả năng duy trì khẩu độ liên tục khi zoom.
Zoom Tracking
Zoom lens khi track theo một đường thẳng rất quan trọng. Một cú tracking – còn gọi là một cú dolly – bao gồm việc chuyển động máy quay tiến về trước hoặc tiến ra sau, sang trái hoặc sang phải (hoặc bất cứ sự kết hợp nào của chúng) trong không gian thực. Nếu bạn zoom vào và cố định chủ thể ở giữa khung hình thì khi zoom ra chủ thể vẫn sẽ ở giữa khung hình và không dịch chuyển lệch sang bên nào cả. Tuy nhiên để zoom vào ra chủ thể mà không điều chỉnh tracking lens quả thực rất khó thực hiện.
Zeiss Compact Zooms
Hãng Zeiss đã tung ra thị trường ống kính 28-80mm T2.9 và 70-200mm T2.9 cùng với một ống zoom 15-30mm. Nhìn chung, tính năng của các ống zoom này khá thú vị. Ống kính bao phủ cảm biến full-frame 35mm cho phép bạn sử dụng nó cho các loại camera có kích cỡ cảm biến từ full-frame, APS-H, Super 35, Academy 35, APS-C, cho đến MFT. Đây đều là ống kính zoom (parfocal) giúp cố định lấy nét xuyêt suốt khoảng cách zoom. Cùng với ống kính Zeiss Compact Primes.2, các ống kính này nếu mang đến cho người dùng 5 lựa chọn hoán đổi lens mount như PL, Canon EF, Nikon F, Sony E, and MFT. Thêm vào đó, nó còn có thể dễ dàng đặt ở trước adapter nếu bạn muốn gắn ống kính lên camera qua các bộ mount khác nhau. Bạn cũng không cần phải lo lắng nó bị trượt ra khỏi adapter vì bạn hoàn toàn có thể thay thể bộ mount gắn vào và đảm bảo flange focal distance (FFD – Khoảng cách buồng tối, là khoảng cách từ vị trí tiếp xúc của ống kính với thân máy ảnh tính đến mặt phẳng phim hoặc cảm biến)sẻ ở trạng thái cố định và ống kính zoom sẽ chuyển sang lấy nét hình ảnh.
Khoảng cách buồng tối (FFD) khác nhau giữa máy DSLR và máy không gương lật (Wikipedia)
Ống kính Zeiss Compact Zoom đã được trang bị sẵn tính năng quay 4K, do đó nó có khả năng xử lý các chi tiết nhằm cho ra hình hình sắc nét khi kết hợp với cảm biến 4K. Ống kính có thiết kế và cấu tạo nhằm tương thích với màu sắc trên ống kính Zeiss CP.2 prime. Qua đó mang đến cái nhìn nhất quán trong hình ảnh khi chuyển tiếp giữa ống CP.2 prime và Compact Zoom nhưng vẫn giữ được nét đặt trưng của dòng ống kính Zeiss. Hai ống kính zoom hiện tại trang bị T-stop tối đa là 2.9 trên toàn bộ khoảng cách zoom và lá khẩu độ (iris) được thiết kế hoạt động theo hình tròn, cho ra hình ảnh bokeh tốt vốn nổi tiếng trong nhiếp ảnh. Các barrel lấy nét và zoom được tích hợp sẵn gear rings giúp sẵn sàng kết nối với motor zoom và lấy nét mà không cần qua bất kì sự sửa đổi nào. Focus barrel có độ rotation gần 300 cho phép lấy nét nhanh và chính xác.
Fujinon Cabrio Zooms
Fujinon đã trình làng ống kính 19-90mm T2.9, 85-300mm T2.9 – 4.0 và ống kính zoom mount 14 – 28mm PL. Ống kính có image circle 31.5mm dùng cho các máy camera kỹ thuật số cảm biến đơn. Kế thừa dòng ống kính ENG lừng danh, Fujinon đã mang bộ handgrip mang phong cách ENG lens có thể tháo rời cùng với bộ kiểm soát zoom được tích hợp vào ống kính. Đây là tính năng hiếm khi được bắt gặp trong các dòng ống kính zoom dùng trong điện ảnh khi hầu hết các ống kính này đều sử dụng một motor zoom và bộ kiểm soát riêng lẻ. Việc này sẽ giúp cho người vận hành máy quay ENG đang chuyên dòng máy quay kỹ thuật số trong điện ảnh có thể dễ dàng chuyển đổi hơn, tương tự như với người vận hành máy quay dòng phim tài liệu. Đây là một tính năng tuyệt vời khi cho phép tháo rời cùng với các tính năng tiêu chuẩn cơ bản của ống kính zoom điện ảnh. Qua đó mang lại nhiều lựa chọn hơn cho người sử dụng.
Hai ống kính 19-90mm và 85-300mm có khoảng cách lấy nét tối thiểu là 2.8’ và 3.9’, tính năng chụp marco, và T-stop nhất quán đối đa là 2.9. Ống kính có đến 9 lá khẩu độ (iris blade) cho hình ảnh bokeh tròn và nổi bật. Vay mượn thêm tính năng từ dòng ENG, Fujinon đã tích hợp cơ chế điều chỉnh back –focus cho phép người dùng có thể điều chỉnh ống kính trên camera khi quay mà không cần phải tháo ống kính ra khỏi mount và chỉnh lại collimation bench. Bộ PL mount cũng được trang bị hệ thống LDS và iTechnolody electronic data cho phép máy quay ghi lại dữ liệu trên ống kính như lá khẩu độ, tiêu cự, và độ dài tiêu cự.
Canon Zooms
Canon đã tung ra bốn ống kính zoom điện ảnh có khả năng ghi hình 4K và bộ cảm biến Super35. Ống kính Canon được chia làm hai nhóm gồm dòng zoom series bao gồm ống kính 14.5-60mm T2.6 và 30-105mm T2.95-3.7 và compact zoom series gồm ống kính 15.5 – 47mm T2.8 và 30-105mm T2.8. Tất cả ống kính đều có vị trí gắn gear như thường lệ và rotation angles dùng cho zoom, lấy nét và điều chỉnh lá khẩu. Kiểu thiết kế như vậy giúp chuyển đổi ống kính nhanh giữa dòng Canon cinema zoom. Ống kính cũng tương thích với bộ mount EF và PL cho phép người dùng có thể chuyển đổi qua lại. Canon sử dụng kính fluorit và các thấu kính phi cầu trong hầu hết ống kính của mình, qua đó đạt được tính nhất quán giữa cơ chế cấu tạo của dòng ống kính prime điện ảnh của Canon giúp tương thích với các đoạn footage được quay từ dòng ống kính này.
Hai ống kính 15.5-47mm và 30-105mm đều có khẩu độ tối ta là 2.8, ống kính 14.5-60mm là T2.6 trong khi ống kính 30-300mm có khẩu độ tối đa là T2.95 ở khoảng cách 30-240mm và T3.7 ở 300mm. Ống kính được tích hợp đến 11 lá khẩu độ cho ra bokeh đẹp, khá phổ biến trong dòng lens hiện đại. Focus barrel có rotation lên đến 300 độ, cho phép quy mô lấy nét lớn và giúp thuận tiện hơn cho focus puller (người có nhiệm vụ chỉnh focus).
Tóm lại
Nhìn vào thị trường ống kính zoom điện ảnh, bạn có thể thấy mỗi nhà sản xuất đều trang bị và nhấn mạnh tính năng riêng mà họ xem là quan trọng. Các ống kính đều được trang bị focus barrel lớn với rotation cho phép điều chỉnh lấy nét chính xác hơn. Mỗi nhà sản xuất ống kính đều có thể mạnh riêng của họ. Fujinon đem tính năng kiểm soát zoom trên dòng ENG vào dòng lens zoom điện ảnh và cơ chế điều chỉnh back-focus. Canon nổi tiếng với các ống kính sử dụng kính Flourit và duy trì thiết kế vị trí gắn gear và kích cỡ ống kính tương tự nhau. Bên cạnh đó, Zeiss mang đến các ống kính full-frame với năm lens mount có thể hoán đổi cùng bề ngoài tương tự như dòng prime của hãng. Các ống kính này mang đến cho các chuyên gia trong lĩnh vực nhiếp ảnh và điện ảnh nhiều sự lựa chọn, trải nghiệm và tính năng khác nhau, điều trước đây chưa từng có, và cuối cùng là mang lại cái nhìn khác nhau cho mỗi dự án.
Nguồn bhphotovideo.com
