Quá trình edit phim đã có bước tiến triển từ cắt ghép phim bình thường sang non – linear editing (dựng phim phi tuyến tính – phương pháp chỉnh sửa video trên máy tính, cho phép người dựng truy cập trực tiếp vào bất cứ khung hình (frame) nào trong một video số (digital video) trên những công cụ dựng phi tuyến (phần mềm dựng phim). Liệu đã đến lúc chúng ta nên thay đổi cách làm việc?
Đâu tiên, ta cần làm rõ rằng dù công nghệ sử dụng có là gì đi chăng nữa thì mục tiêu của editor (người dựng phim) vẫn không thay đổi. Đó là kể chuyển, thổi hồn vào góc nhìn của đạo diễn và làm thỏa mãn người xem.
Công việc cắt ghép phim đầu tiên chủ yếu đều phụ thuộc vào tính ngẫu nhiên. Người dựng phim sẽ ngừng và bắt đầu phim từ máy quay bằng cách cut giữa các shot quay. Người tiên phong của dòng phim câm (silent movie) như D. W. Griffiths đã thử thực hiện dựng phim và giới thiệu cho công chúng nhiều concept khác nhau như close up, reaction shot và parallel action. Bộ phim The Birth of a Nation của ông được xem như là cột mốc lớn trong lịch sử điện ảnh.
Việc dựng phim dần đã đã chuyển biến sang ngôn ngữ trực quan hơn như lời nói hoặc chữ viết và có cả nguyên tắc riêng của nó. Một trong những nguyên tắc đó đã được Eward Dmytryk (Đạo diễn lừng danh Hollywood những năm 1950) đặt thành điều lệ riêng trong cuốn sách On Film Editing của mình. Nhà dựng phim từng đoạt giải Oscar, Walter Murch, cũng đã cho ra mắt cuốn sách chuyên về editing có tên gọi là In the Blink of an Eye.
Những nguyên tắc cơ bản của công việc dựng phim như sau:
- Editor phải cut phim liền mạch để tạo cảm giác trơn tru khi chuyển cảnh và làm cho người xem không nhận ra được shot đó đã bị cut. Đây là khoảnh khắc giữa các shot mà người xem muốn xem những thứ khác chẳng hạn như khi diễn viên liếc mắt nhìn thì nên cut sang cảnh đối tượng mà diễn viên đang hướng mắt đến.
- Editor phải cut ngay thời điểm hợp lý trong shot quay nhưng vẫn giữ được tính liên tục. Thường thì câu chuyện sẽ tiến triển theo trình tự thời gian và việc dựng phim phải phản ánh được điều này.
- Cut on action có thể sẽ tạo ra chuyển động liên tục. Ví dụ, nhân vật trong phim với tay nắm tay nắm cửa ở wide shot và cut sang cảnh close up cánh tay nắm chặt tay nắm đó phải diễn ra giữa các lần chuyển động của nhân vật.
https://www.youtube.com/watch?v=GCaECVky7HM
- Hướng màn hình cũng nên được chú trọng, và đôi lúc còn được gọi là “Crossing the Line”. Khi phải edit hai nhân vật đang nói chuyện, người dựng phim cần tưởng tượng ra sợi dây vô hình giữa họ và camera không được di chuyển quá xa. Việc này sẽ tạo cảm giác người dứng bên phải sẽ nhìn sang bên trái màn hình và ngược này. Bằng cách này người xem sẽ hiểu được mối quan hệ giữa hai nhân vật và sẽ không phải bối rối khi không biết ai đang nói chuyện với ai.
Một ví dụ về nguyên tắc “Crossing the Line”:
- Các dạng shot quay khác nhau như wide shot, medium shot và close up phải hướng được sự chú ý của người xem. Thường thì sẽ bắt đầu ở wide shot và chuyển sang close up nhưng đôi lúc sẽ ngược lại.
Giới thiệu về các dạng shot quay khác nhau:
- Tốc độ edit và nhịp điệu của shot cut sẽ mang lại cảm xúc cho cảnh quay.
- Độ dài của shot quay sẽ xác định được cảnh quay đó bao gồm những gì. Khi đã hoàn thành xong mục đích của shot quay, người dựng phim cần chuyển sang cảnh khác. Chẳng hạn người xem sẽ không chú ý quá lâu vào cảnh phim quay chiếc lá hay lọ hoa để trên bàn. Ngược lại, cảnh wide shot với hàng trăm người cùng chuyển động sẽ thu hút người xem chú ý lâu hơn.
Phá bỏ và phát triển các nguyên tắc
Việc dựng phim đôi lúc không cần phải quá nguyên tắc, người dựng phim có thể phá bỏ các nguyên tắc sẵn có nếu nó mang lại ý nghĩa cho công việc của mình. Ví dụ, Stanley Kubrick sử dụng “crossing the line” để mang lại cho người xem cảm giác khó chịu trong The Shining hay cách mà Christopher Nolan sử dụng khi editng Memento.
Ngày nay, việc dựng phim đã dễ dàng tiếp cận hơn khi ai cũng có thể edit và đăng tải nó lên YouTube. Nhiều người trong số đó còn không cần phải trải qua một khóa training bài bản cho nên họ sẽ không nắm được các nguyên tắc dựng phim. Tuy nhiên, tác phẩm họ cho ra lại hấp dẫn người xem.
Tương tự như cách trẻ con học nói, những người làm phim trẻ (filmmaker) ngày nay cũng thực hiện theo như vậy bằng cách xem các chương trình TV, phim ảnh hay các video trên YouTube rồi từ đó nghiền ngẫm, bắt chước dựng theo. Với sự tiến bộ của công nghệ ngày nay, họ có thể tự trang bị cho mình các thiết bị cần thiết và làm ra một bộ phim cho riêng mình. Họ phá vỡ các nguyên tắc nhưng lại phát triển phong cách dựng phim mới, do đó các nguyên tắc cũ lại không thể áp dụng. Ví dụ, video được ghi hình từ máy GoPro sẽ có cách edit hoàn toàn khác khi so với video được quay trên chiến Canon 5D.
Nhiều khóa học edit còn chỉ dẫn cho học viên phải nghĩ đến công việc edit trước khi bắt đầu quay. Xác định cảnh quay là gì và quyết định vị trí đặt camera như thế nào với chủ thể sẽ ảnh hưởng đến quá trình composition và tiếp đến là edit.
Nếu lên kế hoạch chính xác, bạn sẽ không mất quá nhiều thời gian để ghi hình và công việc edit sẽ thuận lợi hơn. Đôi lúc chèn vào các cảnh cutaways còn giúp cho việc edit phim dễ dàng hơn khi so với jump cuts (Jump cut là kỹ thuật cắt ghép trong quá trình dựng phim mà hai cảnh quay liên tiếp của cùng chủ thể được thực hiện với một sự thay đổi rất nhỏ trong vị trí đặt máy quay)
Sử dụng Jump cuts trong interview là vấn đề đáng nói ở đây do bạn có thể kiểm soát được người nói sẽ nói đúng những gì bạn muốn nhưng cutaways hay B-Roll lại có ích trong một vài trường hợp.
Ví dụ về Jump cuts trong interview:
Triển lãm Thương mại và Hội thảo Thường niên (NAB), Adobe đã công bố tính năng “Morph Cut” mới cho Premiere Pro. Tính năng này sẽ phân tích toàn bộ video và chèn vào jump cut tự động giúp khử những lời nói không cần thiết giúp nhân vật trong video nói năng lưu loát hơn. Liệu đây có phải là thay đổi sáng giá khi ta không thể tin được liệu người đang nói trước camera có đang nói sự thật không khi editor đã cắt ghép chỉnh sửa theo ý của họ?
Video thử nghiệm tính năng Morph Cut:
Bạn nghĩ sao về việc này? Liệu các nguyên tắc dựng phim có còn hữu dụng? Bạn có cần phải biết các nguyên tắc dựng phim rồi từ đó phá vỡ nó?
Martin Walsh, editor trong bộ phim Chicago và V for Vendetta từng nói: “Đừng bao giờ cho nó là các nguyên tắc. Chúng ta đều đang thách thức các nguyên tắc đó khi edit.”
Nguồn www.redsharknews.com
